Kategoria: Wykrywanie kłamstw

To trochę smutne, że najpopularniejszy film na YouTubie Radka Kotarskiego (Polimaty) o mikroekspresjach to jeden z największych zbiorów mitów na temat kłamstwa w internecie. Bardzo szkoda. Poniżej wypisałem cytaty Radka Kotarskiego, które uważam za robiące ludziom krzywdę, bo propagują mity wśród widzów, którzy nie mają pojęcia o wykrywaniu kłamstwa oraz propagują tezy stojące w sprzeczności z badaniami naukowymi. Oto i materiał a poniżej rozbrojone cytaty.

„jakoby 80% informacji jest przekazywanych drogą niewerbalną” – 2:19

To chyba największy mit wyjaśniany już dziesiątki jak nie setki razy. Niech za odpowiedź posłuży fragment mojej wypowiedzi dla czasopisma Charaktery: Wielu „specjalistów” powtarza że większość komunikatów – niektórzy mówią o 93 procentach, inni podają wartość 3/4 przekazujemy poprzez mowę ciała. Jest to z jedno z kłamstw, które powtarzano wystarczająco często by uznano je za fakt. Ten mit ma swój początek około 40 lat temu. Albert Mehrabian został wówczas zatrudniony na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles. Przeprowadził eksperyment, którego celem była ocena, który z trzech kanałów komunikacji (ekspresja mimiczne, głos i słowa) jest najbardziej istotny, gdy pojawia się niespójność w przekazie (np. smutny wyraz twarzy koliduje ze wesołym komunikatem itp.).

Skala eksperymentu nie była imponująca, wzięło w nim udział 137 studentów. 55 procent z nich wskazywało ekspresje mimiczną jako najbardziej wiarygodną, 38 procent stwierdziło, że najważniejszy jest ton głosu, tylko 7 procent – że największą wagę mają wypowiadane słowa. Po dodaniu ekspresji mimicznych do sposobu wypowiedzi otrzymujemy magiczny wynik 93 procent. I mimo, że obserwacje dotyczyły wyłącznie statycznych obrazów ekspresji mimicznych, informacja o dominacji mowy ciała poszła w świat! Choć sam profesor Albert Mehrabian wielokrotnie dementował wyciągane z jego badań wnioski, na niewiele to się zdało.

Źródło: http://www.charaktery.eu

„Pocenie się i czerwienienie całkiem niezłym wskaźnikiem kłamstwa” – 9:40

Sprowadzanie sygnałów pocenia czy czerwienienia się do kłamstwa jest dużym nieporozumieniem. Każda osoba podczas przesłuchania, podczas konferencji pod gradobiciem pytań, a nawet w reakcji na silne oświetlenie podnoszące temperaturę otoczenia będzie zdradzała oznaki pocenia się oraz zaczerwienienia (masa czynników zewnętrznych oraz wewnętrznych potrafi uruchomić te procesy). Tym samym nie można ich nigdy rozpatrywać w kategorii oznak kłamstwa, to może tylko zaburzyć naszą ocenę. Dr Paul Ekman, na którego Radek się powołuje w filmie nawet opisał to ryzyko w swojej książce i nazwał je błędem Otella. Czyli błędne uznawanie stresu za kolejne sygnały kłamstwa. Radek pewnie by o tym wiedział gdyby doczytał (przeczytał) książkę dr Ekmana.

Otello główny bohater tragedii Szekspira, jest przekonany, że jego partnerka Desdemona nie jest mu wierna. Ignoruje inne możliwości, z których może wynikać jej zdenerwowanie. Otello jest skrajnym przykładem pokazującym jak z góry przyjęta interpretacja zniekształca ocenę drugiej strony, ponieważ pomija przypuszczenia możliwości oraz fakty. Powinniśmy tego stanowczo przestrzegać.

Źródło: Kłamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce i małżeństwie – Paul Ekman str. 154 – 158

„Wyraźnie patrzy wprost w kamerę, a osoby, które kłamią nie odwracają wzroku” – 9:47

Po pierwsze patrzenie w kamerę nie ma wiele wspólnego, ze zbieraniem informacji o tym czy nasze kłamstwo, zostało przyjęte przez odbiorcę, ponieważ odbiorcy tam fizycznie nie ma. Kłamcy rzeczywiście w niektórych przypadkach nie odwracają wzroku, bo wiedzą, ze to doda im wiarygodności. Jednakże nie odnotowano większej korelacji pomiędzy permanentnym kontaktem wzrokowym a kłamstwem, trzeba to traktować jako niewielki dodatek. Spotkałem się z przypadkami osób niewinnych, oskarżanych o przestępstwa seksualne, które były tak rozgniewane, że kontakt z osobą oskarżającą był permanentny, a to normalne gdy traktujemy kogoś jak agresora. Ta wskazówka jest bardzo indywidualna i sprzedawanie tego jako prawdy objawionej mija się z celem.

Źródło: Nonverbal Communication: Science and Applications, David Matsumoto,Mark G. Frank,Hyi Sung Hwang 

„Bardzo szybka gestykulacja” – 10:00

Kolejny spory mit. Aldert Vrij w swojej publikacji opisuje coś zupełnie odwrotnego, że w wielu badaniach zaobserwowano paraliż gestykulacyjny podczas kłamania. Taka gestykulacja zamiera ponieważ osoby obawiają się gestów swoich rąk, a ponadto skupiają się na wymyślaniu kłamstwa, co utrudnia skupienie się na kontrolowaniu ruchów rąk. Cytat „Kłamcy zazwyczaj poruszają ramionami, rękoma, palcami, stopami i nogami w mniejszym stopniu niż osoby mówiące prawdę”

Źródło: Aldert Vrij, Detecting Lies and Deceit: The Psychology of Lying and Implications for Professional Practice Wiley Series in Psychology of Crime, Policing and Law, str. 31

„Czy miał Pan stosunki z tą kobietą? – Nie, nie miałem stosunków z tą kobietą” – 10:25

Po pierwsze nie mam pewności skąd Radek posiada ten cytat, ale domyślam się, że pochodzi on z konferencji prasowej w, której Bill Clinton zaprzecza o swoich kontaktach seksualnych z Moniką Lewinsky i trwa on odrobinę dłużej. – Nie nie miałem kontaktów seksualnych z tą kobietą ….. Panią Lewińsky. Po pierwsze, bezpośrednia odpowiedź na pytanie dodaje wiarygodności. Ludzie mają cechę, która sprawia, że lubią dystansować się od problemów również lingwistycznie, dystans jest znakiem, który powinien przyciągnąć naszą uwagę. To co w tym cytacie powinno przyciągnąć naszą uwagę to zmiana etykiet nazwanie Pani Moniki „tą kobietą” ….. by dopiero później dodać jej nazwisko, tutaj pojawia się dystans.

Intencja byłą dobra, bo powtórzenie pytania np. Czy ukradł Pan pieniądze temu Panu? Pada odpowiedź – Czy ukradłem pieniądze temu Panu …. powinna budzić naszą uwagę, ponieważ jest to gra na czas (gra na czas nie objaw kłamstwa!). Jednakże w przytoczonym w filmie fragmencie nie miało to miejsca, Bill Clinton nie potrzebował czasu na zastanowienie, bo miał przygotowaną wcześniej tyradę – oświadczenie.

Źródło: Aldert Vrij, Criteria-Based Content Analysis: A Qualitative Review of the First 37 Studies. ARTICLE in PSYCHOLOGY PUBLIC POLICY AND LAW · FEBRUARY 2005

„Dotykanie nosa lub jego okolic jest najlepszym indykatorem kłamstwa” – 10:32

Absolutnie nie, jest co najwyżej przykładem na wzrost ciśnienia w organizmie, czyli jeżeli zmęczyłeś się wchodzeniem po schodach, usłyszałeś głośny dzwonek do drzwi, czy jesteś podejrzany o jakieś przestępstwo to ciśnienie krwi wzrośnie, a tym samym w miejscach mocno ukrwionych takich jak nos czy powieki będzie powodowało swędzenie. Ponadto dotykanie nosa czyli ruchy autoadaptacyjne mają na celu podniesienie pewności siebie, nie mają związku z kłamstwem i z tym też może być związany dotyk nosa. Ten mit był wiele razy obalany.

Źródło: Invited Article: Why Professionals Fail to Catch Liars and How They Can Improve Aldert Vrij1 University of Portsmouth 

„Kiedy kłamiemy uwalniają się związki zwane katecholaminami” – 10:35

Ta wypowiedź miała chyba na celu wyłącznie podniesienie statusu, za pomocą wprowadzenia naukowej terminologii, która nie ma związku z kłąmstwem. Poniżej cytat z wikipedi:

Wysoki poziom katecholamin we krwi wiąże się ze stresem, który może być wywołany jako reakcja psychologiczna, bądź może powstać w odpowiedzi na stresory środowiskowe, takie jak hałas czy intensywne światło. Katecholaminy wywołują ogólne reakcje organizmu, które przygotowują ciało do wysiłku fizycznego związanego z walką lub ucieczką. Typowe efekty działania to: podniesienie ciśnienia krwi, przyspieszenie akcji serca, a także podniesienie poziomu glukozy we krwi. Niektóre leki, jak centralne inhibitory COMT, podnoszą poziom katecholamin.

To stwierdzenie to nic więcej jak uogólnienie, które nie ma związku z faktami. Dalej wracamy do błędu Otella, nie można stawiać znaku równości pomiędzy stresem a kłamstwem, jest to karygodne.

Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Katecholaminy

Podsumowanie

Mimo, że w powyższym filmie Radek Kotarski zamieszcza wiele ciekawych informacji (np. wygląd mikroekspresji), to miesza je z klasycznymi mitami. Widać, że temat nie został należycie zgłębiony. Ponadto posługując się naukowymi stwierdzeniami otrzymujemy próbę uwiarygodnienia przekazu, na który tym bardziej powinniśmy uważać. Prawda jest taka, że nie było do tej pory bardziej popularnego wideo na temat mikroekspresji w polskiej sieci, co tym bardziej szkodzi, ponieważ zaszczepia wiele mitów, z którymi staram się walczyć. Warto zwrócić uwagę, że te mity są silnie rozpowszechnione wśród organów ścigania oraz prokuratury, co może niekiedy rzutować w procesie karnym.

Odpowiedź Radka

Radku, poproszę o czytanie ze zrozumieniem „najpopularniejszy film na YouTubie Radka Kotarskiego (Polimaty) o mikroekspresjach”. Twoja ślepa wiara, że tezy, które przekazujesz na temat kłamstwa pochodzą od dr Ekmana wynika z totalnego braku wiedzy o tej tematyce. Twierdzisz, że poświęcasz 90% na poszukiwanie i analizowanie materiałów do odcinków. W takim razie zapewne zajmie Ci kilka sekund przepisane źródła DOKŁADNEGO skąd pochodzą te twierdzenia, które wypowiadasz.  Podpieranie wątpliwych teorii tym zasłużonym naukowcem jest mało profesjonalne.

Gwoli ścisłości, zajmuje się postacią samego dr Ekmana od 3 lat, jestem w kontakcie z Paul Ekman Group oraz współpracuję z firmą Humnitell, którą założył dr Matsumoto, to obaj Panowie przyczynili się do udowodnienia, że ekspresje mimiczne są nabyte ewolucyjnie.

 

[sc:formularz-dolny ]

Chciało by się powiedzieć, że książka Anatomia Kłamstwa jest dobra i warto ją przeczytać ale nie mogę. Z innej strony człowiek ma ochotę napisać, że ta książka to bzdura i że nie warto ale i to też nie było by prawdą. Książka w skrócie jest bardzo nierówna. To co na początku zwróciło moją uwagę to jedno z niewielu odwołań do świata naukowego: „mowa ciała to 2/3 komunikacji”, co demonstruje ubogą wiedze naukową i merytoryczną. Książka stara się pokazać, że doświadczenie w CIA autorów książki jest absolutnie niepodważalnym argumentem dowodzącym prawdziwości wniosków. Niestety tak nie jest. A z doświadczeniem i wykrywaniem kłamstwa jest jak z mężem, którego żona zdradza od 5 lat. Mąż jednak tego nie dostrzega, bo doświadczenie mówi mu inaczej….

W książce znajduje się wiele interesujących wskazówek, część ma mniejsze lub większe pokrycie w nauce np. budowanie dystansu, bark bezpośrednich odpowiedzi na zadane pytania, by w kolejnej części pokłócić się z nauką np. autorzy uważają, że wiercenie się na siedzeniu (punkty kotwiczne) jest dość wiarygodną oznaką kłamstwa, co jest sporym nadużyciem. I tu pojawia się problem bo wnioski autentyczne z perspektywy nauki są pomieszane z tymi, które już dawno zostały odrzucone. Kłamstwo, które jest zanurzone w dużej ilości prawdy jest praktycznie nie do wykrycia.

Słabą stroną książki jest mowa ciała. Autorzy poświęcili jej mało przestrzeni oraz mogło by się wydawać potraktowali ją po macoszemu, krytykując porównywanie zachowań analizowanych ze stanem bazowym oraz określając mikroekspresje mianem mało skutecznych. Można między wierszami uznać, że jest to ich słaba strona. To co można uznać za dodatkową słabość są przypadki opisywane w Anatomii Kłamstwa. Większość z nich jest opowiedziana w atomowym skrócie, co sprowadza się w dużej większości do tego, że osoby same się przyznały w trakcie przesłuchania, ale my czytelnicy nie dowiadujemy się bezpośrednio, która technika na to pozwoliła.

Za to bardzo mocną stroną Anatomi Kłamstwa wydaje się część odpowiedzialna za przesłuchania oraz zadawanie pytań. Tutaj możemy znaleźć całkiem potężne zestawy pytań i sposobu ich zadawania w celu poznania prawdy. Widać że to jest mocną stroną autorów książki. Jako pozytywny dodatek można również uznać, że część odpowiedzialna za lingwistyczne wskazówki kłamstwa jest dość dobrze opracowana. Ponadto mamy kilka wypowiedzi przenalizowanych z perspektywy lingwistycznej szczegółowo co jest ciekawym bonusem.

Podsumowanie Anatomi Kłamstwa

Podsumowując książka jest interesująca, jednak może łatwo zwieść na manowce nieświadomego czytelnika. Posiada wiele elementów, za które powinniśmy ja mieć na swojej półce ale posiada też elementy, za które bez mrugnięcia okiem powinniśmy wysłać ja w podróż przez najbliższe okno. Anatomie Kłamstwa polecam tym wszystkim, którzy potrzebują nowego spojrzenia i nie obawiają się, że od czasu do czasu natrafią na mit związany z kłamstwem czy mową ciała. Może mocno poszerzyć warsztat zadawania pytań oraz przesłuchań.

[sc:formularz-dolny ]

Tego dnia miało się już nic nie wydarzyć. Lepkie od ciepła powietrze mieszał wiatrak, a ja z wzrokiem wbitym w sufit, starłem się przeczekać kilka godzin, nim za horyzontem zniknie słońce. W przeciwległym rogu pokoju tablet, wydusił z siebie ostatni jęk informując, że właśnie otrzymałem maila. To był jeden z tych najprzyjemniejszych, klient. Wymieniliśmy kilka wiadomości, klient zaakceptował stawkę i przesłał materiał wideo do analizy. W mailu nakreślono mi sytuację z mocnym negatywnym nastawieniem na temat jednego z współpracowników.

Materiał trwał niecałe 15 minut, obejrzałem go 2 razy i znalazłem kilkanaście wskazówek kłamstwa. Napisałem maila, że chyba mają rację, jednak zgodnie z moimi procedurami muszę go zobaczyć jeszcze kilkukrotnie za dwa dni i wtedy wysyłam dokładny raport. Ma to na celu odcięcie się od sprawy i zbadanie tego wszystkiego na zimno. Otrzymałem informację zwrotną, że nie trzeba dalszych analiz, skoro takie są moje wnioski i jeżeli stworzę raport w oparciu o te, które już mam czeka mnie bonus. W mojej głowie już rozpływały się obrazy, co zrobię z dodatkowym zastrzykiem gotówki. Jednak z drugiej strony zapaliła mi się lampka ostrzegawcza, czy to nie idzie za szybko i za prosto.

Po dwóch dniach po kolejnych oględzinach, większość wskazówek już nie było, lub były to wyłącznie oznaki zdenerwowania. Wręcz przeciwnie, po analizie SAWW ( System Analizy Wiarygodności Wypowiedzi) okazało się, że tekst jest bardzo wiarygodny.

Nasze życie to system uogólnień. Jedna poszlaka pozwala nam stworzyć dany obraz, do którego doszukujemy kolejnych potwierdzeń. Nie interesuje nas prawda, ale tylko i wyłącznie potwierdzenie naszego przekonania. Szef zwalniający pracownika, przypisze mu cechy, których nie posiada. Dziewczyna, która chce zerwać z chłopakiem wymyśli do tego tysiąc powodów. A firma, która chce znaleźć dowody na niekompetencje współpracownika, sfabrykuje dowody.

Mój bonus przeszedł mi koło nosa, a firma już nigdy się do mnie nie odezwała, tylko dla tego, że nie chciałem potwierdzić ich wersji rzeczywistości.

[sc:formularz-dolny ]

Zanim podejmuję się jakiejkolwiek analizie behawioralnej, mam listę pytań dr Ekmana, na którą staram sobie odpowiedzieć, by poznać z jak zaawansowanym kłamcą mogę mieć do czynienia. Zdarzało mi się odmawiać analizy, ze względu na zbyt duże prawdopodobieństwo mojej pomyłki. Czytaj dalej Po czym poznać dobrego kłamcę?