Mikroekspresja

Czym jest mikroekspresja?

Mikroekspresja to trwająca ułamek sekundy (od 0,25s do 0,1s) pełna ekspresja mimiczna. Jest to czas porównywalny do mrugnięcia oka. Ta krótka chwila sprawia, że jest niezwykle trudna do kontrolowania. Większość ludzi jednak nie dostrzega świadomie tych minimalnych sygnałów wysyłanych przez ciało człowieka. Mikroekspresje powodowane są stanem emocjonalnym, co może pomóc nam w odczytywaniu aktualnych emocji naszych rozmówców. Nawet tych, które nadawca komunikatu stara się ukryć. Umiejętność odczytywania minimalnych ekspresji mimicznych można szybko nabyć, dzięki specjalnemu oprogramowaniu lub odpowiednim szkoleniom lub treningom mikroekspresji.

Historia (odkrycie) mikroekspresji

W latach sześćdziesiątych nie istniały narzędzia, które umożliwiałyby precyzyjny i bezpośredni pomiar skomplikowanych, często ulegających gwałtownym zmianom, ruchów twarzy. Najważniejszy dowód na ewolucyjne nabycie ekspresji mimicznych otrzymaliśmy przez przypadek. Podlegająca pod departament obrony agencja zajmująca się badaniami ARPA przyznała fundusze na badania profesorowi psychologii klinicznej Paulowi Ekmanowi. Co ciekawe wtedy jeszcze profesor Ekman wcale o te środki się nie starał. Jednakże po anulowaniu poprzedniego projektu ARPA, który wywołał w Stanach Zjednoczonych spory skandal (środki miały być wydane na walkę z powstańcami w Tajlandii) organizacja została z dużą ilością pieniędzy, które trzeba było wydać do końca przyszłego roku.

Paul zupełnie przez przypadek trafił do biura osoby, która miała zająć się znalezieniem nowego projektu badawczego, na który można by wydać pozostałe środki. Tak się złożyło, że mężczyzna był zafascynowany różnicami komunikacji niewerbalnej pomiędzy Amerykanami a Tajlandczykami. Początkowo nasz profesor nie miał ani zamiaru ani chęci brać w tym przedsięwzięciu udziału. Wynikało to z wiary w przekonanie, że nasza mimika i gestykulacja są uwarunkowane społecznie, zróżnicowane tylko przez specyfikę danej kultury. Było to popularne przekonanie, które podzielało wielu specjalistów w tamtych czasach: Margaret Mead, Gregory Bateson, Edward Hall, Ray Birdwhistell i Charles Osgood. Paul Ekman widział, że Karol Darwin twierdził, że ekspresje mimiczne mogą być wrodzone ale był tak przekonany o jego pomyłce, że nawet nie przeczytał tamtej publikacji.

To co mocno wpłynęło na Paula było spotkanie z Silvanem Tomkinsem. Tomkins Profesor Uniwersytetu Princeton i Rudgers, gdzie wykładał psychologię. To on sprzeciwiał się gorąco przekonaniu, że emocje są nabywane społecznie. Osoby, które go otaczały, dzielili się na dwie kategorie: entuzjastów i umiarkowanych entuzjastów. Pracował również jako doradca konsorcjum wyścigów konnych. Tam też obserwował zachodzące procesy, dzięki którym odkrył, że zwycięstwa koni są zależne od stanu emocjonalnego, które starał się analizować w oparciu o zachowanie każdego konia. To tam nauczył się patrzeć głębiej i dostrzegać te niewielkie niuanse, które mogą dać nam odpowiedź na pytanie – co czujesz?

Gdy Paul Ekman spotkał Silvana Tomkinsa, ten skończył już pisać dwie książki na temat ekspresji mimicznych i ich ewolucyjnego dziedzictwa. Niestety nie miał dowodów na poparcie swoich tez. Do ich spotkania również doszło dość przypadkowo, ponieważ obaj Panowie pisali dal tego samego czasopisma naukowego na temat mowy ciała. Silvan opisywał ekspresje mimiczne za to Ekman ruchy ciała. Oczywiście Panowie mieli dokładnie odwrotne zdanie na temat ekspresji mimicznych. Finalnie były dwa przeciwne obozy sławnych naukowców, a klucz do rozwiązania zagadki dziedziczenia emocji wpadł w dłonie Paulowi Ekmanowi zupełnie przez przypadek, z którego postanowił skorzystać.

W pierwszym badaniu Paul pokazywał zdjęcia osobom z różnych kultur: Chile, Argentyny, Brazylii, Japonii i ze Stanów Zjednoczonych – prosząc o ocenę jakie emocje przedstawiają dane twarze. Oceny były bardzo podobne u osób z zupełnie innych kręgów kulturowych. Co sugerowało, że ekspresje mogą być uniwersalne. Carroll Izard inny psycholog, któremu doradzał Silvan Tomkins, prowadził równolegle bardzo podobne badanie otrzymując te same wnioski. Silvan nie informował obu badaczy o swoim istnieniu oraz o temacie badań, by otrzymać dwie niezależne opinie.

Jednak czy świadomość danej emocji, a jej wyrażanie to to samo? Wielu podróżników mówiło, że szczególnie Chińczycy oraz Japończycy reagują uśmiechem na smutek, w przeciwieństwie do Europejczyków czy Amerykanów. Birdwhistell uznany antropolog dzięki tej obserwacji porzucił punkt widzenia Karola Darwina na rzecz socjalnego nabywania ekspresji mimicznych. Stąd różnice zależne od danego kręgu kulturowego. Okazuje się, że dało się pogodzić obie teorie. Bo z jednej strony mamy ewolucyjne nabyte reakcie, a z drugiej reguły okazywania emocji w zależności od danej kultury np. Japończycy maskują ekspresje mimiczne uśmiechem w publicznych sytuacjach, jednak gdy są sami reagują tak samo jak ich koledzy z Francji, Anlgii czy Polski.

Jednakże w badaniach Ekmana i Izarda była pewna luka. Co jeżeli Japończycy, Francuzi i Anglicy nauczyli się tych samych ekspresji mimicznych poprzez kontakt z kulturą zachodu? Czytając te same czasopisma z fotografiami, oglądając te same filmy z Charliem Chaplinem albo Johnem Waynem? By zapełnić tą lukę profesor Ekman potrzebował odizolowanej kulturowo społeczności. Gdzie nie było, gazet, turystów ani telewizji. Gdyby ich reakcje były tożsame z wcześniejszymi badaniami, wtedy otrzymalibyśmy niezbity dowód.

Z pomocą Ekmanowi przyszedł Carleton Gajdusek neurolog pracujący od dekady z takimi społecznościami. Przemierzając wyżyny Papui-Nowej Gwinei Carleton zidentyfikować przyczynę dziwnej choroby – kuru, która spowodowała śmierć połowy jednej z takich społeczności. Tubylcy sądzili, że to czary Gajdusek jednak odkrył, że był to wynik kanibalizmu. Zjadanie mózgu swoich zmarłych sąsiadów oraz nacieranie nimi skóry oraz oczu powodowało tą zabójczą chorobę. Gajdusek otrzymał Nagrodę Nobla za to odkrycie. Carleton posiadał sporą kolekcję filmów plemion Fore, którą podzielił się z Ekmanem oraz Wallym Friesenem, którzy przez 6 miesięcy analizowali ich ekspresje mimiczne. Te materiały utwierdziły ich w przekonaniu o ewolucyjnym charakterze naszych emocji.

Aby mieć absolutną pewność, że te same wyrazy mimiczne symbolizują te same emocje Ekman postanowił pod koniec 1967 roku pojechać na wyżyny Papui-Nowej Gwinei do ludu Fore. Do badań tubylców Ekman wykorzystał dobry system motywacyjny w postaci mydła, którego nie mieli oraz papierosów, które smakowały im bardziej niż suszony tytoń który uprawiali. Zadaniem tubylców było wymyślenie historii, która mogła spowodować ekspresje mimiczną, którą pokazywał im Paul. Najpopularniejsze były historie związane z dzikiem. „Dzik stoi w drzwiach i nie zamierza odejść, człowiek się boi, że dzik go ugryzie”. W 1968 Paul Ekman znów pojechał w odwiedziny plemienia Fore by przeprowadzić kolejną serię badań. Przebadano wtedy ponad 300 osób, co stanowiło 3% całej populacji tamtej kultury. Podczas badań uzyskano dowody na ewolucyjne nabycie takich emocji jak: radość, smutek, obrzydzenie oraz gniew. Strach oraz zaskoczenie nie były od siebie odróżniane (były traktowane jako jedna emocja). Ekman mówił, że problem z rozróżnieniem strachu oraz zaskoczenia mógł wynikać z historyjek, które opowiadano lub wynikało to z faktu, że była to kultura niepiśmienna. W kulturach opartych na słowie strach oraz zaskoczenie są od siebie odróżniane. To był koronny dowód istnienia ewolucyjnie nabywanych ekspresji mimicznych.

Kolejnym dowodem, który potwierdza tezę, iż ekspresje mimiczne co za tym idzie mikroekspresje są wrodzone, dostarczył dr David Matsumoto. On również współpracował z dr Ekmanem i był twórcą pierwszych narzędzi do nauki wykrywania mikroekspresji. W 2009 roku Matsumoto oraz Bob Willingham studiowali ekspresje mimiczne niewidomych zawodników judo. Okazało się, że zawodnicy mają takie same reakcje mięśni twarzy oraz odczuwają te same stany emocjonalne. Jako że zawodnicy nie mogli nauczyć się ich za pomocą naśladownictwa, naukowcy doszli do wniosku, że jest to kolejny dowód na ewolucyjny charakter naszych emocji oraz mikroekspresji.

Najświeższym dowód dostarczyli nam w 2013 roku badacze z Uniwersytetu w Durham. Postanowili oni sprawdzić jak dzieci reagują w łonie matki. Okazuje się, że już w 24 tygodniu można zauważyć pierwsze ekspresje mimiczne radości oraz obrzydzenia. Owe ekspresje mimiczne nie były wywoływane zewnętrznie, a dzieci nie miały świadomości obserwacji. Okazuje się, że nasze ruchy mimiczne kształtują się jeszcze przed narodzinami.

Podział mikroekspresji i przykłady

70% mięśni na naszej twarzy nie ma żadnych funkcji, poza funkcjami ekspresji naszych emocji, zresztą sprawdźcie sami np. mięsnie naczaszne, czyli te na twoim czole, możesz szukać na próżno innych zastosowań. Owe mięśnie mogą ułożyć się w ponad 10.000 różnych ekspresji mimicznych! Paul Ekman i Wallace V. Friesen zaadaptowali taksonomię ruchów mimicznych szwedzkiego naukowca Carl-Herman Hjortsjö w 1978 roku i w oparciu o nią stworzyli swojego rodzaju słownik ruchów mimicznych zwanych FACS. W 2002 roku wraz z Joseph C. Hager opublikowali aktualizację systemu.

Istnieje kilka podziałów ekspresji mimicznych w zależności od czynników wziętych pod uwagę. W modelu emocyjnym Tomkinsa wyróżnia się siedem emocji podstawowych: zainteresowanie, radość, smutek, wstręt, złość, wstyd, strach oraz zdziwienie. Według Izarda na system emocyjny składa się dziewięć głównych emocji : zainteresowanie, radość, zdziwienie, smutek, złość, wstyd, strach, wstręt i pogarda. Za to Paul Ekman i Wallace V. Friesen wyróżniają 7 podstawowych emocji: radość, gniew, strach, zaskoczenie, smutek, pogarda oraz obrzydzenie. Jako, że większość szkół uczących odczytywania ekspresji mimicznych oraz system FACS wyróżnia 7 podstawowych ekspresji mimicznych to i tutaj będę przemontował i posługiwał się tym podziałem.

Mikroekspresja gniewu

Gniew to ekspresja agresji i przemocy. Ta emocja poza negatywnym i niebezpiecznym komunikatem jest niesamowicie motywującą emocją. Gniew jest efektem przeszkody na drodze do celu, który chcemy uzyskać. np. awaria samochodu, gdy spieszymy się na bardzo ważne spotkanie. Gniew bardzo silnie pobudza gniew u innych osób w otoczeniu. Gniew jest emocją, która utrzymuje się stosunkowo krótko. Komunikat jaki przenosi ta ekspresja to – zejdź mi z drogi lub ustąp. Ekspresja gniewu charakteryzuje:

• ściągnięciem brwi ku sobie i ku dołowi
• powieki rozszerzają się by lepiej widzieć przeciwnika
• zaciśniętymi wargami
• uporczywym kontaktem wzrokowym
• delikatnym pochyleniem głowy do przodu
• może występować wysunięcie żuchwy

Mikroekspresja obrzydzenia

Mikroekspresja obrzydzenia pojawia się w reakcji na: smaki, zapachy, wrażenia dotykowe, myśli, dźwięki, dziłanie innych osób, a nawet obce idee. Naukowcy odkryli, że najpotężniejszym uniwersalnym czynnikiem spustowym są wydzieliny ciała: odchody, wymioty, uryna, śluz i krew. Celem tej ekspresji jest zminimalizowanie bodźców dochodzących od źródła. Wstręt nie występuje u dzieci jako odrębna emocja pomiędzy 4 a 8 rokiem życia. „Ekspresja wstrętu u żony, skierowana do jej męża podczas rozmowy, w której oboje próbowali rozwiązać jakiś konflikt, okazała się prognozować, jaką ilość czasu w ciągu kolejnych czterech lat para spędzi oddzielnie. Gottman odkrył, że ekspresja wstrętu u żony pojawiała się z reguły w reakcji na wycofanie męża – Emocje Ujawnione”.  Komunikat jaki przenosi ta ekspresja to – jest tu coś niedobrego lub odrażającego. Ekspresja obrzydzenia charakteryzuje:

• przymknięciem powiek
• uniesieniem policzków
• obniżeniem brwi skierowanych ku sobie
• uniesieniem górnej wargi
• może pojawiać się odsunięcie głowy od bodźca

Mikroekspresja pogardy

Pogarda jest wariancją ekspresji mimicznej obrzydzenia. Pogardę odczuwamy jedynie wobec ludzi, przekonań lub ich zachowań. Nigdy wobec: odchodów, wymiotów itp. Wydzieliny ciała powodują wstręt ale nigdy pogardę. Intencją tej emocji jest poczucie wyższości wobec osoby, z którą rozmawiamy bądź obserwujemy. Pogarda ma podnosić status, występuje jednak również u podwładnych wobec przełożonych. Jest to emocja/ekspresja najmniej zbadana, a jednocześnie najbardziej powiązana z kontekstem społecznym. Pogardzie często towarzyszy łagodna forma gniewu, taka jak rozdrażnienie, choć można ją też odczuwać bez żadnego odcienia gniewu. Komunikat jaki przenosi ta ekspresja to – ktoś naruszył społeczne lub kulturowe normy obniżając swoją pozycję. Ekspresja pogardy charakteryzuje:

• brakiem symetrii
• uniesieniem jednego kącika ust
• zmniejszonym kontaktem wzrokowym z osobą co do, której jest odczuwana pogarda

Mikroekspresja radości

Radość jest najłatwiej rozpoznawaną mikroekspresją. Jest to etykieta, pod którą kryje się wiele różnych ekspresji o radosnym usposobieniu. Radość mogą powodować przyjemności zmysłowe oraz psychiczne. Jedną z najprostszych radosnych emocji jest rozbawienie. „Radosne emocje napełniają nasze życie motywacją, sprawiają, że robimy rzeczy, które generalnie przynoszą nam pożytek. Skłaniają nas do angażowania się w działania konieczne dla przetrwania gatunku – Emocje Ujawnione.” Pogoń za radością jest naszym głównym systemem motywacyjnym, na którym opiera się jakiekolwiek działanie. Komunikat jaki przenosi ta ekspresja to – zrobiłem coś dobrego, warto to naśladować. Ekspresja radości charakteryzuje:

• symetryczne rozciągnięcie ust
• kąciki ust uniesione
• pojawiające się w kącikach oczu zmarszczki w wyniku aktywacji mięśnia orbicularis oculi
• może występować wyższy połysk powierzchni oka

Mikroekspresja smutku

Smutek to jedna z dłużej trwających emocji. Ekspresja smutku może pojawiać się nawet w reakcji na dobre wiadomości np. gdy ktoś spodziewający się strasznej straty dostanie dobrą wiadomość, że z jego bliskimi wszystko w porządku. Wtedy do głosu dochodzi cały kontrolowany smutek, który w początkowej fazie będzie malował się na obliczu drugiej osoby. Komunikat jaki przenosi ta ekspresja to – cierpię pociesz mnie lub pomóż. Ekspresja smutku charakteryzuje:

• opuszczonymi kącikami ust
• delikatnie uniesionymi policzkami
• napięciem mięśni twarzy
• często wzrok kierowany jest ku dołowi
• mogą występować dłuższe przymknięcia powiek
• wewnętrzne kąciki brwi wznoszą się i kierują ku sobie

Mikroekspresja strachu

Strach oraz zaskoczenie nie są rozpoznawane przez niepiśmienne kultury. Dlatego też odosobnione plemiona nie były w stanie ich prawidłowo przyporządkować. Ekspresja strachu wynika z zagrożenia fizycznego lub psychicznego. Jest to ekspresja, którą zbadano najbardziej, ponieważ łatwo ją wywołać u ludzi oraz zwierząt. Zawsze znajdzie się ktoś, kto nie zareaguje strachem na dany czynnik np. nagłe pojawienie się węża. Strach powoduje dwa możliwe (pojawiające się najczęściej) scenariusze zachowania: ucieczka lub paraliż. Komunikat jaki przenosi ta ekspresja to – zagrożenie, uwaga! Ekspresja strachu charakteryzuje:

• uniesione górne powieki do granic możliwości
• napięcie dolnych powiek
• rozchylone, rozciągnięte w poziomie usta
• kąciki ust skierowane ku uszom
• uniesione brwi lekko ściągnięte ku sobie

Mikroekspresja zaskoczenia

Zaskoczenie jest jedną z szybciej pojawiających się ekspresji mimicznych. Jest trudna do opanowania oraz ukrycia. Niektórzy badacze nie uważają zaskoczenia jako emocji, ponieważ u części z nich występuje przekonanie, że emocje muszą być pozytywne bądź negatywne. Ekspresja zaskoczenia trwa do zaledwie kilku sekund. „Choć zaskoczenie jest emocją, to nie jest już nią spłoszenie, choć wiele osób traktuje te doznania wymiennie. – Paul Ekman”. Ekspresja spłoszenia jest dokładnym przeciwieństwem ekspresji zaskoczenia. Komunikat jaki przenosi ta ekspresja to – uwaga nieprzewidziana sytuacja! Ekspresja zaskoczenia charakteryzuje:

• bardzo silnie rozwartymi powiekami
• symetrycznie uniesionymi łukami brwiowymi ku górze
• luźno opuszczoną szczęką
• rozchylonymi ustami w kształcie okręgu
• dużą symetrycznością
• rozluźnieniem dolnych mięśni twarzy

Ciekawostki mikroekspresji

• Na kanwie odkrycia mikroeskpresji oraz ich możliwego wykorzystaniu w celu wykrywania kłamstwa powstał serial Lie To Me, w którym aktorzy odpowiadają po części charakterom Paula Ekmana oraz ś.p. Maureen O’Sullivan
• Ludzie oglądający serial Lie To Me są gorsi w wykrywaniu kłamstwa od przeciętnych osób
• Paul Ekman nigdy nie brał udziału w przesłuchaniu podejrzanych
• Na Paula Ekmana bardzo mocno wpłynął Dalajlama, dzięki któremu zmienił kierunek zainteresowań na empatię
• Paraliż mięśni wewnętrznych brwi za pomocą botoksu może korzystnie wspomagać proces leczenia depresji, teoria głosi, że może to mieć związek z niemożliwością wykonywania ekspresji smutku

[sc:formularz-dolny ]

Źródła:

P. Ekman, W.V. Friesen, „The repertoire of nonverbal behavior: Categories, origins, usage, and coding”, „Semiótica”, 1969, 1: 49 – 98; P. Ekman, W.V. Friesen, „Nonverbal behavior and psychopathology”, [w:] The Psychology of Depression: Contemporary Theory and Research, red. RJ. Friedman, M.N. Katz, J. Winston, Waszyngton 1974, s. 203 -232

P. Ekman, E.R. Sorenson, W.V. Friesen, „Pan-cultural elements in facial displays of emotions”, „Science”, 164 (3875), 1969, s. 86 – 88.

C. Izard, The Face of Emotion, Appleton-Century-Crofts, Nowy Jork 1971.

P. Ekman, W.V. Friesen, M. O’Sullivan, A. Chan, I. Diacoyanni-Tarlatzis, K. Heider, R. Krause, W.A. LeCompte, T. Pitcairn, P.E. Ricci-Bitti, K.R. Scherer, M. Tomita, A. Tzavaras, „Universals and cultural differences in the judgments of facial expressions of emotion”, „Journal of Personality and Social Psychology”, 53, 1987, s. 712 – 717; P. Ekman, „Facial expressions”, [w:] T. Dalgleish, T. Power, The Handbook of Cognition and Emotion, John Wiley & Sons, Sussex, Wielka Brytania, 1999, s. 301-320.

Hamilton, Audrey (December 29, 2008). „Certain Facial Expressions Innate, Not Visually Learned”. American Psychological Association. Retrieved July 10, 2009.